W tym artykule dowiesz się czym jest ekspozycja oraz poznasz jej podstawowe zasady, które koniecznie musi znać zarówno każdy filmowiec jak i fotograf. Co więcej, opisywane w tym artykule parametry i zależności obowiązują nie tylko w lustrzankach, ale każdych urządzeniach foto/video – od Twojego smartfona, przez aparaty kompaktowe, po profesjonalne kamery filmowe.
Jeśli dopiero rozpoczynasz swoją przygodę z fotografią lub filmowaniem, to może Ci się to wydawać dość skomplikowane, jednak nie ma lepszej metody na nauczenie się zasad poprawnej ekspozycji jak sprawdzenie wszystkiego w praktyce. Nie bój się popełniać błędów, ale też naucz się do nich przyznawać. Nie staraj się przekonać swoich widzów i obserwatorów już na początku swojej twórczości, że “tak miało być”, “to prześwietlenie jest specjalnie”, “sztuka” itd.
Aby łamać zasady w sposób świadomy, najpierw trzeba je dobrze poznać, zrobić dziesiątki nieudanych zdjęć i nagrać setki słabych kadrów, aż w końcu zaczną wychodzić. To jak? W gotowości na nowe wyzwania? Ruszajmy w drogę!
Ekspozycja
Podstawowy termin fotografii i filmowania – ekspozycja. Mówiąc najprościej jest to ilość światła padającego na materiał światłoczuły (film lub matrycę, w zależności od urządzenia) niezbędnego do wykonania poprawnie naświetlonego zdjęcia. Ekspozycja w fotografii różni się nieco od tej stosowanej w filmach. Ogólne zasady pozostają jednak niezmienne i o nich właśnie przeczytasz.
Światło wpada do naszego aparatu lub kamery przez obiektyw. O tym jaka ilość tego światła wpadnie, możemy zadecydować sami lub wspomagając się systemami półautomatycznymi. Zapomnij o trybie w pełni automatycznym – kupowanie droższego aparatu, aby korzystać wyłącznie z trybu automatycznego jest jak jazda sportowym samochodem 10km/h tylko po osiedlu, żeby zobaczyli go sąsiedzi.
Patrzysz w podgląd na wyświetlaczu LCD i widzisz, że Twoje zdjęcie jest całe białe lub z białymi elementami? Oznacza to, że na matrycę pada za dużo światła i zdjęcie będzie przepalone. Analogicznie, gdy fotografia jest czarna/zaciemniona, oznacza to, że na matrycę wpuszczasz niedostateczną ilość światła i zdjęcie wyjdzie niedoświetlone. Jak temu zaradzić i co zmienić żeby było dobrze? Poznajmy trójkąt ekspozycji!
Trójkąt ekspozycji
Tworzą go trzy parametry: przesłona (ang. aperture), czułość ISO (ang. ISO) oraz czas naświetlania/migawka (ang. shutter).
Przesłona
Na początku warto zaznaczyć, że zarówno słowo przesłona jak przysłona jest całkowicie poprawne. To od Ciebie zależy jak powiesz. Przesłona działa jak źrenica naszego oka. Jeśli w pokoju jest ciemno, to Twoje źrenice rozszerzają się wpuszczając do oka więcej światła. Jeśli leżysz na plaży i świeci ostre słońce, Twoje źrenice zmniejszają się i tym samym ograniczają wpływający do oka strumień światła. Przesłona to część obiektywu zbudowana najczęściej z metalowych blaszek, tzw. listków. Ich zadaniem jest ograniczanie dostępu strumienia świetlnego na materiał światłoczuły w aparacie lub kamerze.
Analogicznie do sytuacji podanych wyżej – jeśli fotografujesz w miejscu gdzie jest ciemno i brakuje światła – musisz otworzyć bardziej przesłonę, czyli wpuścić do aparatu więcej światła. Jeśli jest jasno – przymknij przesłonę, aby nie przepalić zdjęcia, czyli wykonać go zbyt jasnego. Oba ruchy czyli zrobienie niedoświetlonego jak i przepalonego zdjęcia są na ogół niepożądane.
Wartość przesłony oznacza się literą “f”. Im mniejsza wartość stojąca przy “f” tym otwór jest szerzej otwarty. Przykładowo f 1.4 – przesłona szeroko otwarta (do obiektywu dostaje się bardzo dużo światła), f 20 – przesłona mocno domknięta (do obiektywu dostaje się mało światła). Wartość przesłony można też nazywać liczbą przesłony, chociaż jest to mniej popularne określenie. Wartość f 1 oznacza, że przez obiektyw przepływa strumień światła o szerokości identycznej jak szerokość otworu tzn. listki nie ograniczają dostępu promieni padających na matrycę.
Dodatkowo o przesłonie
Warto również wiedzieć, że oprócz ograniczania dostępu światła przesłona odpowiada za głębię ostrości. Im szerzej otwarta przesłona, tym głębia robi się mniejsza (bardziej płaska). Przykładowo portrety wykonuje się na małej wartości przesłony np. f 2.0, aby uzyskać efekt rozmytego tła za fotografowaną osobą. Jeśli ustawimy przesłonę na przykład na f 18 uzyskamy efekt wyraźnego tła – czyli powiemy, że głębia ostrości jest duża. Z takiego ustawienia skorzystamy na przykład wykonując zdjęcie krajobrazu, gdzie zależy nam na ostrych szczegółach całego obszaru zdjęcia.
Termin mała/duża głębia ostrości często się myli początkującym filmowcom i fotografom. Jak rozróżnić nazewnictwo? Mała głębia ostrości (płaska) bo widzimy mało w tle, płytko – widoczna jest tylko osoba lub przedmiot na pierwszym planie. Duża głębia, bo widzimy głęboko – możemy patrzeć w dal na zdjęcie krajobrazu i wszystko jest ostre i wyraźne.
W języku potocznym najmniejsza wartość przesłony danego obiektywu to tzw. jasność obiektywu. A zatem jeśli posiadasz obiektyw, w którym możesz ustawić przesłonę w zakresie od f 1.4 do f 22 to jasność Twojego obiektywu wynosi f 1.4. Warto też wiedzieć, że najczęściej im jaśniejszy obiektyw, tym jego cena jest wyższa. Dlatego bardzo często do lustrzanek producenci dołączają obiektywy tzw. kitowe z dość słabą jasnością np. f 3.5. Są one po prostu tanie i sklepy mogą je łatwo sprzedać w zestawie z lustrzanką (ang. kit – zestaw).
Czas naświetlania (migawka)
No dobrze, ustawiliśmy już wielkość otworu obiektywu, przez który wpadnie światło do naszego aparatu. Teraz zdecydujemy jak długo to światło będzie padało na elementy światłoczułe, czyli zbierające informacje. Czas naświetlania to kolejny (obok przesłony) parametr będący częścią trójkąta ekspozycji.
Po naciśnięciu spustu migawka odsłania materiał światłoczuły, a następnie z powrotem go zasłania. Czasem naświetlania czyli shutter’em decydujemy ile ma trwać naświetlanie zdjęcia. Im dłużej będziemy naświetlać zdjęcie, tym więcej światła padnie na materiał światłoczuły, a tym samym zdjęcie będzie jaśniejsze. Analogicznie – krótszy czas naświetlania to mniejsza ilość światła na matrycy i ciemniejsze zdjęcie. Czas naświetlania oznaczany jest “1/…”, gdzie w miejscu kropek pojawia się ułamek sekundy. Przykładowo 1/2 to połowa sekundy, 1/10 to jedna dziesiąta sekundy, 1/8000 to jedna ośmiotysięczna sekundy itd.
W starych aparatach analogowych można spotkać się z oznaczeniem bez jedynki i ukośnika czyli po prostu 2, 10, 1000 itd. Czas naświetlania może wynieść także sekundę i więcej – wtedy oznaczany jest w następujący sposób: 1″ (jedna sekunda), 30″ (trzydzieści sekund). Tryb “bulb” umożliwia otrzymanie dowolnego czasu naświetlania – zdjęcie będzie naświetlane od momentu wciśnięcia spustu migawki do jego ponownego użycia.
Im dłuższy czas naświetlania, tym nasze zdjęcie potrzebuje większej stabilizacji w czasie jego wykonywania. Dlaczego? Ponieważ każdy nawet najmniejszy ruch aparatem będzie rejestrowany przez elementy światłoczułe. Dlatego przy dłuższych czasach naświetlania np. 1/30, 5″, 30″ zaleca się korzystanie ze statywu oraz wężyka lub pilota do zdalnego wyzwalania migawki – ponieważ nasza ręka położona na aparacie również spowoduje mikro-drgania aparatu oraz statywu.
A zatem dłuższy czas naświetlania to większe rozmycie – ruch ręką, światła samochodów nocą, przejeżdżający pociąg itd. Krótkie czasy naświetlania np. 1/1000, 1/8000 stosowane są na przykład w makrofotografii oraz fotografii sportowej – aby uchwycić spadające krople wody, skrzydła owadów w locie i sportowców “zamrożonych” w ruchu itp.
Czułość ISO, a ekspozycja
Ustawiliśmy otwór przesłony oraz czas w jakim ma zostać wykonane zdjęcie. Ostatnim parametrem, z którym wiąże się ekspozycja, jest czułość matrycy oznaczana symbolem ISO. Z tym parametrem należy obchodzić się umiejętnie i ostrożnie. Im wyższa wartość ISO, tym większa czułość matrycy, a co za tym idzie – jaśniejsze zdjęcie. Zdjęcie wykonane przy ISO 1000 będzie jaśniejsze od zdjęcia, które zrobimy przy czułości ISO 200. Dlaczego wspomniałem o ostrożności?
Im większa czułość matrycy, tym zdjęcia zaczynają zawierać więcej szumów, mniej kontrastu, mniej nasyconych kolorów oraz degradację szczegółów. Oczywiście nie popadajmy w przesadę, że zdjęcie przy ISO 500 będzie już całkowicie zaszumione w porównaniu do tego przy ISO 100. Pamiętajmy po prostu, żeby zdjęcia wykonywać przy możliwie najmniejszej wartości czułości matrycy.
Przy poszukiwaniu nowego aparatu nie wpadnij w pułapkę reklam. Producenci często chwalą się wysoką czułością rzędu nawet ISO 1 640 000. Pamiętaj, że ważniejsza informacja dotyczy tego jak rośnie szum na kolejnych, wyższych czułościach. Co z tego, że możesz ustawić ISO 25 600, jak Twoje nocne zdjęcie będzie pełne szumów i degradacji detali. Nie należy się też bać wysokich czułości, jeśli dysponujemy dobrym i wydajnym sprzętem. Najlepiej sprawdź metodą prób i błędów do jakiej wartości użytecznej ISO możesz fotografować bez większych szumów. Dzięki wysokiemu ISO możesz wykonać zdjęcie na przykład na hali sportowej w czasie meczu, korzystając przy tym z krótkiego czasu naświetlania. Dzięki temu Twoje zdjęcie jest odpowiednio naświetlone (wysokie ISO) oraz ostre – “zamrożone w ruchu” (shutter 1/500).
Dlaczego właściwie “trójkąt ekspozycji”?
Jak wspominałem na początku – trójkąt ekspozycji to inaczej zestawienie parametrów czasu naświetlania, ISO oraz przesłony decydujących o prawidłowym naświetleniu zdjęcia. Taką samą jasność zdjęcia można uzyskać różnymi kombinacjami tych trzech składowych. Im szerzej otworzymy przesłonę tym mniejszej wartości ISO będziemy musieli używać. Im dłuższy czas naświetlania tym również mniejsza konieczność ustawiania wysokich wartości czułości.
Jednak jeśli chcemy zrobić zdjęcie “z ręki” nocą, to nie ustawimy czasu naświetlania na 1/2 sekundy, gdyż w pół sekundy nasza ręka wykona tysiące mikro-ruchów i drgań, które zepsują nasze zdjęcie. Możemy temu zaradzić najpierw skracając czas naświetlania (na przykład do 1/100), a następnie podnosząc czułość matrycy – większe ISO. Jeśli mamy statyw to skorzystajmy z długiego czasu naświetlania na przykład 3″ i obniżmy ISO, aby otrzymać lepszą jakość zdjęcia. I tak dalej, i tak dalej.
W tym artykule mogłoby się wydawać, że mówię tylko o zdjęciach i fotografii. Jednak także dla nagrywanego filmu ważna jest prawidłowa ekspozycja. Musisz ustawić wartość przesłony, ISO oraz shutter. Zasady są takie same – wartość przesłony decyduje o głębi ostrości, ISO o jasności nagrywanego ujęcia, a czas naświetlania – o płynności ruchu. Więcej o zasadach ustawiania shuttera przy filmowaniu oraz tzw. film look’u przeczytasz w kolejnych artykułach.
Ekspozycja – sprawdź swoją wiedzę w praktyce!
Teraz już wiesz czym jest ekspozycja i jakie zasady w związku z nią obowiązują. Ruszaj na testy! Swoje pierwsze kroki możesz skierować na stronę symulatora www.exposuretool.com, gdzie zobaczysz na jednym zdjęciu efekty zmiany poszczególnych parametrów trójkąta ekspozycji.
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny? Koniecznie podziel się swoją opinią w komentarzu poniżej!
Lektor do filmu i reklamy
Szukasz lektora do swojego filmu lub reklamy? Zachęcam do skorzystania z moich usług. Kliknij tutaj, aby przenieść się do sekcji portfolio, lub tutaj aby posłuchać i pobrać pliki demo.
