Jakie wyróżniamy rodzaje planów filmowych? Na czym polega trójpodział oraz kadrowanie według złotego podziału? Czym różni się plan totalny od ogólnego? Czym jest ujęcie POV? Poznaj podstawowe terminy wykorzystywane w produkcjach filmowych i nie tylko!
Sceny filmowe najczęściej składają się z kilku, a czasem nawet kilkudziesięciu różnych ujęć. Dzięki zróżnicowanym kadrom uwaga widza może być sprytnie przenoszona pomiędzy bohaterami oraz przedmiotami grającymi w danej scenie. Przez wykorzystanie wielu perspektyw, oglądający może poznać lepiej lokalizację, w której rozgrywa się aktualnie akcja, dostrzec emocje bohaterów czy zauważyć istotne dla fabuły detale.
Sceny na planie filmowym często nagrywane są jednocześnie na kilka kamer, z których każda ustawiona jest w innym miejscu. Ułatwia to późniejszy montaż i pozwala ukryć ewentualne błędy popełnione w trakcie nagrywania (np. widoczne w kadrze mikrofony lub niepożądane elementy niebędące scenografią).
Co to jest plan filmowy?
W znaczeniu operatorskim, plan filmowy jest sposobem postrzegania przez kamerę znajdujących się w kadrze obiektów w stosunku do tła, które je otacza. Mówiąc prostym językiem – plany różnią się od siebie w zależności od tego jak wiele widzowi pokazują.
Dla lepszego zobrazowania tematu, przyjrzyjmy się różnym planom na przykładzie znakomitego mini-serialu Netflixa “Gambit Królowej” (2020) reż. Scott Frank.
Plan totalny
Plan totalny to najszerszy z możliwych planów. Może być realizowany zarówno z ziemi, jak i powietrza (np. z drona, helikoptera lub samolotu). Plan totalny stosuje się najczęściej do pokazania widzowi w jakim miejscu i czasach rozgrywają się sceny w filmie. Często takim ujęciom towarzyszą napisy precyzujące np. “Mexico City, Wrzesień 1985”.
W planie totalnym najczęściej widzimy wielką przestrzeń. Zazwyczaj nie sposób na nim rozpoznać bohaterów. Ujęcia te wykorzystuje się przeważnie jako przejścia pomiędzy scenami w filmie.
Plan ogólny
W planie ogólnym widz zapoznaje się z akcją. Sylwetki bohaterów, co prawda małe, są już dla niego rozpoznawalne. W kadrze widocznych jest dużo elementów, istnieje możliwość przeczytania np. szyldów sklepów czy nazw ulic.
Plan ogólny ma za zadanie wprowadzić oglądającego w akcję, najczęściej po prostu pokazać dokąd zmierzają bohaterowie lub w jakim otoczeniu się znajdują. W przykładowym ujęciu widzimy główną postać serialu zmierzającą, wraz ze swoją opiekunką, w kierunku sklepów. Prawdopodobnie zatem udają się na zakupy.
Plan pełny
W planie pełnym można dostrzec całą sylwetkę bohaterów – od stóp do głów. Jednocześnie jest to węższy kadr od planu ogólnego. Stosuje się go często w większych pomieszczeniach np. salach, korytarzach czy halach. Emocje bohaterów wciąż są słabo widoczne, ale można dostrzec kontekst akcji.
Na przykładowym kadrze powyżej widzimy wprowadzenie do całej sekwencji turnieju szachowego. Plan pełny informuje widza o tym, że główna bohaterka będzie się musiała zmierzyć ze sporym gronem przeciwników jednocześnie. Jeszcze nie wiemy jakie nią kierują emocje.
Plan amerykański
Plan amerykański to kadrowanie postaci do wysokości kolan (lub bioder). Ten rodzaj jest często wykorzystywany w trakcie dialogów pomiędzy bohaterami. Możliwe jest już dostrzeżenie mimiki oraz obserwowanie gestykulacji aktorów.
Otoczenie bohatera schodzi na drugi plan, czasami bywa delikatnie rozmyte. Widz powinien skupić się na postaci w kadrze, w tym przypadku jest to Harry Beltik, który przychodzi porozmawiać z główną bohaterką – Beth Harmon.
Plan średni
Pewnie zdążyłeś już zauważyć, że przechodzimy powoli od ogółu do szczegółu. Plan średni to kolejny etap “zbliżania się” do bohaterów. To kadrowanie wykorzystywane jest w trakcie trwania dialogów, często w następstwie planu amerykańskiego.
W planie średnim postacie widoczne są od pasa w górę. Kluczową rolę odgrywa tu gestykulacja oraz mimika bohaterów. To w tym kadrze często dochodzi do wyznań pomiędzy postaciami czy emocjonalnych zwierzeń. Plan średni zwany jest również planem półpełnym.
Półzbliżenie
Kolejnym rodzajem planu jest półzbliżenie. Bohater w tym kadrze widoczny jest najczęściej od połowy klatki piersiowej w górę. Tło za postacią odgrywa w tym momencie mało znaczącą rolę. W półzbliżeniu nie doświadczymy również gestykulacji. Liczą się tu głównie emocje i to one wychodzą przed szereg.
Półzbliżenie stosowane jest w celu stworzenia więzi pomiędzy widzem, a bohaterem – przejrzeniu się bliżej jego rozterkom lub radości. Takie kadrowanie dodaje scenie dramatyzmu i dynamiki.
Zbliżenie close-up
Głowa bohatera lub filmowany przedmiot wypełnia w zbliżeniu prawie cały kadr. Tło jest najczęściej zupełnie rozmyte. Na pierwszym planie znajdują się emocje bohaterów. Close-upy często stosuję się w momentach kulminacyjnych, np. gdy postać dowiaduje się istotnych rzeczy.
Zobacz także: Rozdzielczości nagrywania filmów
Detal
Detal to najwęższy z możliwych kadrów. Pokazujemy w nim wycinek danego przedmiotu (w tym przypadku szachownicy) lub ciała np. ust pomalowanych szminką. Detal potrafi być jeszcze o wiele mniejszy, niż na powyższym przykładzie, np. kropla wody czy ziarnko piasku.
Takie kadrowanie służy skupieniu uwagi widza na konkretnym elemencie, kluczowym dla rozwoju fabuły. W detalu pokażemy np. ważne rozegranie w szachach, bliznę bohatera po przebytej walce czy łzę spływającą po policzku postaci.
Perspektywa w filmie
Oprócz ilości postaci oraz szczegółów widocznych w kadrze, operator ma możliwość ustawienia kamery pod różnymi kątami. Obrana perspektywa nigdy nie jest przypadkowa. To starannie zaplanowany zabieg, który często ma na celu podkreślenie sytuacji, w której znajdują się bohaterowie. Perspektywa wpływa na to, jak widz postrzega daną scenę. Przyjrzyjmy się temu bliżej.
Zwróć proszę uwagę na słowa “może” wykorzystane poniżej, które nie równają się z “musi”. Sztuka operatorska nie ma sztywnych ram, a co kreatywniejsi twórcy bawią się formą.
Perspektywa neutralna
W przypadku perspektywy neutralnej, kamera ustawiona jest mniej-więcej na poziomie wzroku bohatera. Jest to najbardziej naturalne dla widza położenie, ponieważ na co dzień postrzega on świat właśnie z tej wysokości. Perspektywa ta jest często wykorzystywana np. w filmach dokumentalnych.
Kamera ustawiona na poziomie wzroku w trakcie dialogu dwojga bohaterów może podświadomie pokazywać, że są oni równi sobie. Żadne z nich nie próbuje się wywyższać w rozmowie, prawić morałów lub pouczać. Perspektywa neutralna może ukazywać, że bohaterowie rozmawiają jak równy z równym – szczerze i otwarcie.
Perspektywa od góry (ptasia)
Kadrowanie znad głowy bohatera pozwala dostrzec czasem więcej niż on. Widz może rozejrzeć się lepiej po otoczeniu, w którym znajduje się filmowa postać. Ptasia perspektywa wykorzystywana jest często do przedstawiania lokacji lub podkreślenia emocji bohatera.
Kamera ustawiona pod tym kątem pojawia się np. w momencie, gdy przed bohaterem staje jakiś problem do rozwiązania, dowiaduje się on czegoś istotnego lub pogrąża w rozpaczy. Obiekty znajdujące się pod kamerą wydają się być mniejsze i niższe niż w rzeczywistości. Postać w kadrze jest powiązana ze swoim otoczeniem, może się wydawać nawet nim przytłoczona.
Perspektywa od dołu (żabia)
Przeciwieństwem do perspektywy od góry jest tzw. perspektywa żabia. Gdy kamera ustawiona jest od dołu, obiekty w kadrze wydają się być większe i wyższe niż w rzeczywistości. Perspektywy tej często używa się do podkreślenia pewności siebie i stanowczości bohatera.
Trójpodział kadru – na czym polega?
Przyjrzyj się powyższemu kadrowi, który został przedzielony dwoma równymi liniami pionowymi oraz poziomymi. Białe punkty przecięcia się tych linii to miejsca, w które statystycznie najczęściej wędruje ludzki wzrok – zwane są one mocnymi punktami. Zasada ta dotyczy zarówno filmu, fotografii, czy nawet malarstwa.
Reguła trójpodziału polega na takim ustawieniu kadru, aby przedmiot lub postać znajdowała się w minimum jednym z czterech mocnych punktów. W tym przypadku bohater umieszczony został w lewym górnym oraz lewym dolnym mocnym punkcie. Trójpodział to coś, z czego zdecydowanie warto korzystać przynamniej na początku swojej przygody z filmowaniem lub fotografią.
Zobacz także: Co wpływa na jakość video?
Złoty podział – co to takiego?
Złoty podział to inna, chociaż podobna do trójpodziału metoda kadrowania. Obraz również dzielimy za pomocą dwóch linii pionowych oraz poziomych, ale w taki sposób jak na załączonej powyżej grafice. Dlaczego tak? Jeśli mamy się w to zagłębić, trzeba niestety sięgnąć do matematyki.
Stosunek długości dłuższego poziomego odcinka do krótszego jest taki sam jak suma długości obu do dłuższego odcinka. Jest to tzw. boska proporcja, która wykorzystywana była już od starożytności m.in. w architekturze i różnych dziedzinach sztuki. W praktyce filmowej oznacza to umieszczanie obiektów w conajmniej jednym z czterech punktów przecięcia według złotego podziału.
Kadrowanie, a łamanie zasad
Wszystkie powyższe informacje są podstawową wiedzą, którą powinen posiadać każdy filmmaker i operator kamery. Nie oznacza to jednak, że zawsze należy się trzymać wszystkich reguł i zasad. Jak mawia klasyk “Zasady są po to, żeby je łamać”. Należy to jednak robić przemyślanie i kreatywnie.
Na początku przygody z filmowaniem staraj się jak najczęściej trzymać zasady trójpodziału. Przyjrzyjmy się jeszcze na koniec innym, ciekawym metodom kadrowania.
POV (z ang. Point of View) to specyficzny rodzaj ujęcia. Polega on na przedstawieniu sceny z punktu widzenia jednego z bohaterów (albo przedmiotu) – można powiedzieć “jego oczami”.
Na powyższym przykładzie widzimy sytuację losowania szachów z perspektywy Beth. Pan Shaibel patrzy wprost do kamery, na główną bohaterkę.
Kadrowanie prostopadle do ziemi, do tego kamera często przesuwająca się w płaszczyźnie poziomej lub oddalająca/przybliżająca się do gruntu, to inny przykład ciekawego przedstawiania obrazu.
Tego typu kadrowanie wykorzystuje się do pokazania widzowi szerszego otoczenia bohaterów, budowania napięcia, dramatyzmu, czy po prostu jako urozmaicenia od standardowego kadrowania z ziemi.
Lektor do Twojego filmu/reklamy?
Szukasz lektora do swojego filmu lub reklamy? Zachęcam do skorzystania z moich usług. Kliknij tutaj, aby przenieść się do sekcji portfolio, lub tutaj aby posłuchać i pobrać pliki demo. Szukasz rozrywkowego contentu? Zajrzyj na mojego TikToka @filmzlektorem.
